Cơm
lam - món ăn giản dị, độc đáo và gắn với nét văn hóa truyền thống mang đậm tính
linh thiêng, một lễ vật không thể thiếu để dâng lên tổ tiên, thần linh trong mỗi
dịp lễ hội Sayangva của người dân tộc Chơro; với mong ước sang năm mới mùa màng
bội thu, gia đình đầm ấm, hạnh phúc.
Theo những người dân tộc Chơro lớn tuổi,
ngày xưa, do thường xuyên lên nương rẫy làm việc cả ngày, nên tổ tiên của họ đã
tận dụng những ống tre, ống nứa có sẵn trong rừng để nấu những hạt gạo mà họ
mang theo và gọi đó là Piêngđinh hay cơm lam, bánh ống. Và kể từ đó, món ăn dân
dã, mộc mạc này gắn liền với cuộc sống nơi đây, trở thành lễ vật truyền thống,
đặc trưng của đồng bào dân tộc Chơro trong các dịp lễ lớn của đồng bào.
Chuẩn bị ống cơm lam
Chị Thượng Thị Đường - Người dân tộc
Chơro tại xã Bàu Trâm chia sẽ: “Ngày xưa đi trong rừng làm rẫy nông, không
có nồi để nấu. Ông bà xưa thấy một cái ống tre, rồi thử lấy gạo bỏ vô rồi đốt lửa
lên nướng thì ăn được, từ đó truyền thống tới bây giờ luôn”.
Để làm ra được món cơm lam, đầu tiên
phải chọn những ống nứa tươi thon dài khoảng 20- 30cm, không to, không nhỏ,
không quá dày cũng không quá mỏng, chặt chia ra mỗi đốt thành một ống lam. Muốn
có cơm lam ngon cần phải có gạo nếp ngon, thường là gạo nếp dẻo, thơm, hạt tròn
mẩy. Sau đó vo sạch, rắc ít muối; ngoài ra có thể thêm dừa nạo, nước cốt dừa trộn
đều rồi đổ vào ống nứa đã có sẵn.
Chị Thượng Thị Đường cho biết thêm: “Tranh
thủ ngâm gạo sớm trong mấy tiếng đồng hồ là lúc 3 giờ sáng nay, để đến 6 giờ
sáng thì tranh thủ bỏ vô ống tre cho gạo nó mềm rồi nướng cho nó mau chín gạo.
Nói chung chỉ muối thôi, nhưng bây giờ muốn ngon miệng chút xíu thì mình lấy nước
cốt dừa cho nó ngon miệng, nó thơm”.
Sau khi bỏ gạo vào ống nứa, ống tre;
công đoạn tiếp theo là đốt lên một đống lửa, chờ thật đượm, sau đó xếp các ống
Lam trên đó. Trong khi nấu phải xoay đi xoay lại những chiếc ống cho cơm chín đều.
Khoảng 5 phút thì cơm chín. Thực tế, theo kinh nghiệm của những người hay nướng
thì khi nghe mùi thơm từ ống lam bay ra là biết cơm chín hay chưa.
Nấu cơm lam
Anh Thổ Thanh Thỏa - Người dân tộc Chơro
tại xã Bàu Trâm chia sẻ: “Cái cơm lam của người đồng bào sử dụng bằng
nứa, cách nướng thì mình canh lửa và nhìn màu sắc cái ống để mình biết cơm chín
hay không, thời gian có thể là 3-5 phút theo lửa lớn lửa nhỏ”.
Sau khi nấu xong, người đồng bào thường
cắt các ống ra thành từng khúc ngắn vừa phải mang để dâng lên bàn thờ cúng. Cơm
lam thường được ăn cùng các món như: thịt gà, thịt lợn rừng nướng, cá nướng,
nhưng ngon nhất vẫn là chấm với muối vừng. Theo quan niệm của người Chơro, cơm
lam chỉ được nấu vào các dịp lễ hội. Không chỉ độc đáo nhờ hương vị mới lạ cùng
với cách nấu đặc biệt, mà cơm lam còn có sức hấp dẫn lạ lùng từ sự giao hòa của
nước, của lửa và những ống nứa non; nên đã thu hút rất nhiều khách du lịch đến
thăm và trải nghiệm.
Em Nguyễn Khánh Vy - Sinh viên trường
Đại học Văn hoá Tp. Hồ Chí Minh cho biết:“ Đây là ngày đầu tiên em đến với lễ hội
Sayangva và hoạt động đầu tiên của em là bước vào đây để nấu cơm lam và được
các cô hướng dẫn cách nấu cơm lam của người dân tộc Chơro. Em được biết đặc biệt
một điều, nấu cơm lam không nấu quanh năm. Chỉ vào ngày lễ hội thì người dân mới
nấu món này thôi. Em rất là háo hứng làm, tuy là hơi vụng về một chút nhưng sẽ
nấu ngon để dâng cúng thần linh”.
Cơm lam đã trở thành một lễ vật chính
để dâng lên tạ ơn và cầu mong thần linh ban cho bà con mùa màng bội thu, mưa
thuận gió hòa vào mỗi dịp lễ Sayangva (cúng thần lúa) của người Chơro. Đồng thời
là một món ăn mang nét đẹp văn hóa truyền
thống bình dị nhưng cũng thật sâu nặng nghĩa tình.
Minh
Dũng