Di tích lịch sử cách mạng là tài sản vô giá, là hồn thiêng của dân tộc, giáo dục thế hệ trẻ truyền thống yêu nước, đấu tranh cách mạng và truyền thống “uống nước nhớ nguồn". Di tích lịch sử cách mạng tại thành phố Long Khánh còn mang ý nghĩa là nguồn lực lớn cho phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội. Việc quản lý nhằm bảo vệ và phát huy hiệu quả của di tích trong cuộc sống đương đại, trực tiếp góp phần nâng cao hiệu quả của công tác giáo dục truyền thống, nâng cao đời sống tinh thần của Nhân dân trở thành yêu cầu cấp thiết ở mỗi địa phương nói chung và thành phố Long Khánh nói riêng.
Ôn lại truyền thống dấu tranh tại Di tích địa điểm tập kích Đồn Hoàng Diệu
Di tích lịch sử địa điểm ghi dấu sự kiện tập kích Đồn Hoàng Diệu ngày 18/5/1969, là nơi ghi nhận công lao và sự hy sinh anh dũng của các cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 95/F27 và Trung đoàn 5, Sư đoàn 5 trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Đồng thời, phản ánh truyền thống đấu tranh hào hùng của quân dân Long Khánh nói riêng, Đồng Nai nói chung dưới sự lãnh đạo của Đảng. Đó là “địa chỉ Đỏ" góp phần trong việc tuyên truyền, giáo dục cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau về truyền thống anh hùng bất khuất của những thế hệ cha anh đi trước đã không tiếc hy sinh tuổi xuân, xương máu cho nền độc lập và tự do của dân tộc.
Hinh ảnh và vật dụng kháng chiến được trưng bày tại khu di tích
Cô Đào Thị Phương Thảo – Giáo viên Trường THCS Ngô Quyền cho biết: “Đồn Hoàng Diệu là một đồn nhỏ được Mỹ - ngụy xây dựng khoảng đầu những năm 1960, làm nơi đứng chân của Trung đoàn 52, Sư đoàn 10 (sau đổi thành Sư đoàn 18), thuộc ấp Tân Phú, xã Xuân Lộc, quận Xuân Lộc, tỉnh Long Khánh (nay thuộc phường Xuân Thanh, thành phố Long Khánh, tỉnh Đồng Nai), nhằm khống chế và đàn áp phong trào đấu tranh của quân và dân Long Khánh. Vì vậy, ngay từ năm 1966, chúng đã cho mở rộng đồn pháo binh Hoàng Diệu, không ngừng củng cố, tăng cường lực lượng, trang bị vũ khí hiện đại tối tân; xung quanh đồn bố trí các lô cốt, tháp canh. Toàn bộ đồn Hoàng Diệu được bảo vệ bởi hàng dây thép gai bùng nhùng, giữa các hàng rào chúng bố trí hệ thống giao thông hào chạy xung quanh. Mục đích để khống chế toàn thị xã Long Khánh (nay là thành phố Long Khánh), từng bước biến nơi đây thành căn cứ quân sự hiện đại và kiên cố của vùng, làm nơi xuất phát của các cuộc tìm diệt, đánh phá, càn quét lấn chiếm các vùng giải phóng với mục tiêu diệt cơ quan và lực lượng cách mạng của ta".
Thực hiện chủ trương của Thường vụ Trung ương Cục miền Nam, ta quyết định tập kích đồn Hoàng Diệu - Long Khánh. Để theo dõi quy luật hoạt động của địch, Đội biệt động thị xã Long Khánh được giao nhiệm vụ điều nghiên, nắm bắt tình hình hoạt động của địch trong đồn Hoàng Diệu. Sau một thời gian bám địa bàn, nhờ làm tốt công tác binh vận, dân vận và được quần chúng nhân dân che chở, cung cấp thông tin, lịch trình sinh hoạt của bọn lính trong đồn Hoàng Diệu. Công tác điều nghiên trận đánh thu được nhiều kết quả, ta quyết định tập kích đồn Hoàng Diệu vào giờ G đêm 17/5/1969. Lực lượng tham gia trận tập kích gồm Trung đoàn 5, Sư đoàn 5 dưới sự tăng cường của Đại đội C25, Trung đoàn 95/F27 được sự dẫn đường của Đội biệt động, Đội trinh sát vũ trang thị xã Long Khánh.
Ông Đào Bá Lượng – Đội trưởng - Đội biệt động Long Khánh năm xưa cho biết thêm: “Trận tập kích đồn Hoàng Diệu đêm 17 rạng sáng ngày 18/5/1969, quân ta đã tiêu diệt một bộ phận quân địch và lực lượng đến ứng cứu; phá hủy một số khẩu pháo tự hành; góp phần cổ vũ tinh thần quân và dân Long Khánh trong cuộc chiến chống chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh". Tuy nhiên, theo thống kê số lượng của địch thì phía ta có 36 cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 95/F27 và Trung đoàn 5, Sư đoàn 5 đã hy sinh và bị chôn ở hố chôn tập thể".
Sau chiến tranh, việc tìm kiếm hài cốt các liệt sĩ gặp nhiều khó khăn do không có thông tin chính xác. Từ năm 1992 đến năm 2013, đã thực hiện 9 đợt tìm kiếm nhưng kết quả vẫn chưa tìm thấy. Đến ngày 13/9/2014, lực lượng khảo sát, tìm kiếm đã phát hiện hố chôn tập thể tại khu vực nghĩa địa thuộc ấp Bảo Vinh B, xã Bảo Vinh cách đồn Hoàng Diệu nơi diễn ra trận đánh khoảng 200m. Đội quy tập đã tìm thấy xương, răng và vải dù, dép cao su, hộp sọ... cùng các vật dụng khác trong hố chôn tập thể. Qua đối chiếu với thông tin mà các nhân chứng cung cấp, cơ quan chức năng xác định đây là hố chôn hài cốt 36 chiến sĩ thuộc Trung đoàn 5, Sư đoàn Bộ binh 5 và Trung đoàn 95/F.27, hi sinh trong trận tập kích đánh đồn Hoàng Diệu vào đêm 17 rạng sáng 18.5.1969; Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Long Khánh - Đồng Nai , đã tiến hành quy tập và trang trọng tổ chức Lễ truy điệu và an táng 36 hài cốt liệt sĩ tại Nghĩa trang liệt sĩ Long Khánh.
Sau đó, đồn Hoàng Diệu đã được UBND tỉnh Đồng Nai xếp hạng di tích cấp tỉnh, là dịa điểm ghi dấu sự kiện trận tập kích đồn Hoàng Diệu ngày 18.5.1969. Đây là một việc làm đúng đắn và thiết thực không chỉ mang ý nghĩa lịch sử mà còn là công trình mang tính nhân văn sâu sắc nhằm ghi nhớ công lao và sự hy sinh anh dũng của các thế hệ cha ông - một đạo lý tốt đẹp ngàn đời của dân tộc ta.