Nằm ẩn mình dưới lớp đất đỏ bazan tại xã Bình Lộc, thành phố Long Khánh, di tích khảo cổ Cầu Sắt là một bằng chứng quý giá về nền văn hóa tiền sử phong phú từng phát triển ở Long Khánh - Đồng Nai. Các cuộc khai quật gần đây đã mang đến hàng ngàn hiện vật có giá trị, giúp làm sáng tỏ thêm về bức tranh văn hóa cổ xưa của vùng đất Nam Bộ.

Qua báo cáo lý lịch khoa học, di tích khảo cổ cầu sắt được ông Trịnh Tuấn người ấp Lạc Sơn, xã Gia Kiệm, huyện Thống Nhất, tỉnh Đồng Nai phát hiện trong lúc làm rẫy của gia đình ở ấp Bình Lộc, xã Xuân Bình, huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai (nay là thuộc ấp 2, xã Bình Lộc, TP.Long Khánh) đã nhặt được một số lưỡi rìu bằng đá vào tháng 12 năm 1975 và giao cho Bảo tàng Đồng Nai quản lý. Sau khi được phát hiện vào tháng 12-1975 tại ấp 2, xã Bình Lộc, thành phố Long Khánh, di tích khảo cổ Cầu Sắt đã được khai quật lần đầu tiên vào năm 1976. Các nhà khảo cổ nhận thấy di tích chỉ có một tầng văn hóa duy nhất, dày khoảng 0,75m, nằm giữa lớp mặt và lớp sinh thổ, có cấu tạo từ đất pha sỏi sạn màu nâu. Đợt khai quật lần thứ nhất năm 1976, có tổng diện tích 320m², chia làm 4 hố khai quật. Đợt khai quật này đã thu được 772 hiện vật đá, 3 hiện vật gốm và 31.637 mảnh gốm vỡ, cùng với nhiều mảnh đá cuội bazan nguyên và vỡ.

​
Khu vực khai quật di tích khảo cổ Cầu Sắt 

Đến năm 2021, di tích khảo cổ Cầu Sắt tiếp tục được khai quật lần thứ hai trên diện tích 100m², bao gồm 3 hố (H1, H2, H3). Đợt khai quật này đã thu được tổng cộng 4.845 hiện vật, trong đó có 109 hiện vật đá và 4.735 mảnh gốm. Đáng chú ý, một trong ba hố khai quật (H1) không phát hiện tầng văn hóa. Sau khi hoàn thành, tất cả các hố khai quật và thám sát đều được lấp đất, trả lại nguyên trạng di tích nhằm bảo tồn tầng văn hóa. Dựa trên kết quả thăm dò, khai quật và phân tích hiện vật, các nhà khảo cổ học đã xác định di tích Cầu Sắt là một khu cư trú cổ có giá trị to lớn về vật chất, tinh thần, khoa học kỹ thuật, kinh tế và xã hội của cư dân xưa. Sự đa dạng và phong phú của các hiện vật, đặc biệt là công cụ sản xuất như rìu tứ giác, rìu có vai, bàn mài và đồ gốm… Qua nghiên cứu tầng văn hóa và loại hình hiện vật các nhà khảo cổ tiếp tục khẳng định tính chất cư trú lâu dài của người cổ Cầu Sắt có niên đại 5.000 - 4.500 năm cách ngày nay.

​​Khai quật di tích Cầu Sắt

Qua các đợt khai quật, đào thăm dò, các nhà khảo cổ học xác định di tích khảo cổ Cầu Sắt là nơi có cư dân cư trú vào loại sớm ở Đồng Nai trên vùng đồi gò đất đỏ bazan phì nhiêu gần nguồn nước, góp phần cho sự hình thành và phát triển nên những khu dân cư mới về sau. Những lớp người lần lượt đến tụ cư ở đây liên tục trong một thời gian dài mà dấu vết là những công cụ sản xuất bằng đá, mảnh vỡ của nồi, vò, bát gốm…là những vật dụng hàng ngày của cư dân cổ Cầu Sắt, trong đó hố đất đen ở Cầu Sắt chứa nhiều mảnh gốm vỡ cũng là hiện tượng thường gặp trong khu cư trú của người nguyên thủy.

Tính chất cư trú một lần nữa được khẳng định trong đợt khai quật năm 2021, thông qua tầng văn hóa và loại hình hiện vật cho thấy cư dân cổ Cầu Sắt, họ vừa cư trú vừa chế tạo các loại hình công cụ đá và đồ gốm phục vụ cho cuộc sống hàng ngày cũng như trao đổi sản phẩm với cư dân các khu vực khác. 

Từ những cứ liệu mới phát hiện qua các cuộc khai quật đã bổ sung và làm rõ diễn trình phát triển lịch sử của di tích khảo cổ Cầu Sắt, chứng minh Long Khánh - Đồng Nai là vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa. Việc phát hiện di tích khảo cổ Cầu Sắt còn giúp cho các nhà khoa học có thêm nhiều chứng cứ quan trọng trong quá trình nghiên cứu về khảo cổ học Tiền sử ở khu vực Đồng Nai - Đông Nam bộ.

Bằng xếp hạng Di tích cấp Tỉnh, Thành phố

Những khám phá gần đây tại di tích này đã mở ra những hướng nghiên cứu mới đầy hứa hẹn cho các nhà sử học và văn hóa về một nền văn hóa cổ từng tồn tại hàng ngàn năm trên vùng đất Long Khánh - Đồng Nai.

Dựa trên những giá trị khảo cổ, lịch sử và văn hóa đã được xác định, di tích khảo cổ Cầu Sắt đã được UBND tỉnh công nhận trao bằng xếp hạng di tích cấp tỉnh khảo cổ Cầu Sắt. Việc này nhằm bảo vệ và phát huy giá trị của di tích một cách hiệu quả, xứng tầm với vị thế của một di sản cấp tỉnh; đồng thời cùng quản lý, khai thác khoa học và hiệu quả kho tàng di sản, coi đó là niềm vinh dự, tự hào và cũng là trách nhiệm lớn lao đối với sự nghiệp bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc.