Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, miền Đông Nam Bộ bao gồm các tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Long An, Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước và Thành phố Hồ Chí Minh là nơi có vị trí chiến lược trọng yếu về chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự. Đây là nơi đặt đại bản doanh của quân viễn chinh xâm lược, là thủ phủ của các chế độ ngụy quyền, đồng thời cũng là nơi có hệ thống căn cứ địa cách mạng của ta.

Miền Đông Nam Bộ là vùng đất giàu truyền thống cách mạng. Ngay từ khi thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta lần thứ hai, nhân dân miền Đông Nam Bộ dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng đã cùng với nhân dân cả nước đứng lên kháng chiến, dũng cảm vượt qua khó khăn, thử thách, hy sinh, lập nên nhiều chiến công vang dội, góp phần vào thắng lợi chung của ngày toàn thắng 30/4/1975. Trong những chiến công ấy có sự tham gia đóng góp của các tầng lớp nhân dân, các chị, các mẹ, những người phụ nữ trung hậu, đảm đang, kiên trung, bất khuất, đã thầm lặng hy sinh suốt cuộc đời mình vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.

Để ghi nhận những công lao to lớn của phụ nữ miền Đông Nam Bộ qua hai cuộc kháng chiến, Ban Tuyên giáo tỉnh ủy phối hợp Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Đồng Nai xây dựng kế hoạch biên soạn tập tài liệu về cơ quan Hội Phụ nữ Giải phóng Khu Đông Nam Bộ với mục đích ghi chép, biên tập thành bộ tài liệu người thật, việc thật từ các nhân chứng lịch sử đang sinh sống tại Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước và Thành phố Hồ Chí Minh.

Ký ức phụ nữ miền Đông do Nhà xuất bản Đồng Nai ấn hành năm 2013

Nội dung tập sách là sự tổng hợp nhiều bài viết về những người phụ nữ miền Đông Nam Bộ. 30 gương mặt phụ nữ miền Đông góp mặt trong quyển Ký ức phụ nữ miền Đông đều có xuất thân, hoàn cảnh riêng nhưng đều gặp nhau ở một điểm chung: giàu lòng yêu nước, căm thù bọn giặc áp bức, giết hại đồng bào.

Làm sao người đọc quên được hình ảnh người nữ biệt động Lê Thị Hai (tỉnh Tây Ninh) bị sa vào ổ phục kích của địch, vẫn gan dạ chụp nòng súng địch đẩy lên trời, chịu bỏng hai tay khi súng cướp cò nổ hết cả 2 băng đạn, rồi nhân cơ hội chúng còn bàng hoàng đã lẩn ngay vào giữa đội hình của chúng để thoát thân. Hay hình ảnh của bà Lê Minh Hồng (Bà Rịa), một nách 6 con, chồng hy sinh, vẫn lãnh đạo phong trào đấu tranh công khai của lực lượng quần chúng suốt từ Bà Rịa lên tới Sài Gòn chống lại trò bầu cử độc diễn của chính quyền ngụy, đòi thi hành Hiệp định Paris, chống bắn pháo bừa bãi. Rồi hình ảnh của bà Nguyễn Thị Điệp (TP. Hồ Chí Minh) thành lập, chỉ huy một đường dây tiếp tế lương thực, thuốc men cho cách mạng ngay trong lòng địch. Cả một hệ thống giao liên từ Trung ương Cục miền Nam xuống đến các Tỉnh ủy, Huyện ủy và ngược lại đã được hình thành từ đôi quang gánh của người phụ nữ bán dạo, trong cặp sách cô học trò, trong yên xe cô công nhân... đầy sáng tạo, mưu trí đến không ngờ.

Đọc những dòng hồi ức, để thấy rằng đó là những phụ nữ rất đỗi bình thường, từ làng quê nghèo ra đi theo cách mạng. Họ cũng đau nỗi đau mất chồng khi con chưa đầy tháng, thậm chí con sinh ra không thấy được mặt cha như bà Lưu Thị Hoa (Bình Dương); nén lòng dứt con ra khỏi bầu sữa mẹ để thuận lợi hoạt động như bà Huỳnh Thị Phượng (Bình Sơn), đêm đêm nghe tiếng khóc trẻ thơ mà lòng như đứt từng đoạn ruột. Kiên cường bất khuất trong ngục tù, chấp nhận hy sinh như bà Ngô Thị Bảy Bê (Đồng Nai), Đặng Thị Hiệt (Tây Ninh). Vậy, sức mạnh nào đã đưa những người phụ nữ bình thường ấy trở thành phi thường? Chính là tình yêu thiêng liêng nhất: đó là Tổ quốc.

Không chỉ là những chiến công, thành tích anh hùng trong 2 cuộc kháng chiến lớn của đất nước, Ký ức phụ nữ miền Đông còn đưa người đọc đến với những giá trị văn hóa dân tộc thông qua hồi ức mộc mạc mà sâu sắc của từng nhân vật. Đọc, để hiểu nền “văn hóa cau” xứ Phước Long (Nhơn Trạch), nghề tráng bánh ở vùng Trảng Bàng (Tây Ninh), biết thêm về bối cảnh những làng quê miền Đông thuở xa xưa... Những bài viết trong sách, có người tự tay viết lấy, có người chấp bút thông qua lời kể, thậm chí có những liệt sĩ chỉ được vẽ nên chân dung thông qua người thân, đồng đội, nhưng tất cả đều được xây dựng trên nền người thật, việc thật nên giàu tính lịch sử, văn hóa và nhân văn.

Ký ức phụ nữ miền Đông do Nhà xuất bản Đồng Nai ấn hành năm 2013. Sách hiện có tại Thư viện thuộc Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao thành phố. Mời quý độc giả tìm đọc.

 ​​